هدف شناسل این است که اهدای خون و غربالگری کم خونی را آسان تر، مقرون به صرفه تر و در دسترس تر از همیشه کند.
تست های تشخیصی ما نتایج سریع و قابل اعتمادی را برای هموگلوبین ارائه می دهد که هم پزشک و هم بیمار به اطلاعاتی که برای تصمیم گیری بالینی یا شیوه زندگی در چند ثانیه نیاز دارند، دست می‌یابند.
فهرست مطالب
- کم‌خونی چیست؟
- علل کم خونی
- علائم و پیامدهای سلامتی
- بیماران در معرض خطر
- اهدای خون
- دستگاه Shenacell Hb 101
1- کم‌خونی چیست؟
کم خونی وضعیتی است که در آن تعداد گلبول های قرمز سالم یا مقدار هموگلوبین کمتر از نیازهای فیزیولوژیکی بدن است.
هموگلوبین (Hb) یک ترکیب پروتئینی است و بخش اصلی گلبول های قرمز بوده که اکسیژن را برای انتقال در سراسر بدن متصل می کند و تامین کافی اکسیژن را برای بافت ها و اندام ها را تضمین می کند. هموگلوبین همچنین به انتقال دی اکسید کربن و یون های هیدروژن به ریه ها کمک می کند.
نیاز فیزیولوژیکی فرد به عوامل مختلفی مانند سن، جنسیت، ارتفاع، رفتار سیگار کشیدن و مراحل مختلف بارداری بستگی دارد. آزمایش هموگلوبین اصلی ترین آزمایش خون است که برای تشخیص کم خونی استفاده می شود. کم خونی می تواند ناشی از تغذیه نامناسب یا بیماری های مختلف باشد.
| جنسیت یا گروه سنی | میزان هموگلوبین (g/dL) |
|---|---|
| کودکان کمتر از 5 سال | <11.0 |
| کودکان 5 تا 11 سال | <11.5 |
| نوجوانان 12 تا 14 سال | <12.0 |
| خانم‌های بالاتر از 15 سال | <12.0 |
| خانم‌های باردار | <11.0 |
| آقایان بزرگتر از 15 سال | <13.0 |
2- علل کم خونی
انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد که می توان آنها را به سه گروه تقسیم کرد:
- کم خونی ناشی از از دست دادن خون
- کم خونی ناشی از کاهش یا تولید ناقص گلبول های قرمز خون
- کم خونی ناشی از تخریب گلبول های قرمز
شایع ترین علت کم خونی کمبود آهن است. پروتئین هموگلوبین از چهار زیرواحد تشکیل شده است که هر کدام دارای یک کوفاکتور به نام گروه هم (Heme) هستند که یک مولکول آهن در مرکز خود دارد. آهن جزء اصلی است که در واقع به اکسیژن متصل می شود، بنابراین هر مولکول هموگلوبین قادر به حمل چهار مولکول اکسیژن است.
بیشتر آهن بدن (حدود 70٪) در هموگلوبین و در میوگلوبین سلول های ماهیچه ای یافت می شود، در حالی که حدود 25٪ به عنوان فریتین ذخیره می شود. یک مرد بالغ متوسط حدود 1000 میلی گرم آهن ذخیره شده دارد که برای حدود سه سال کافی است. زنان به طور متوسط حدود 300 میلی گرم دارند که برای حدود شش ماه کافی است.
هنگامی که مصرف آهن به طور مزمن کم باشد، ذخایر ممکن است تخلیه شود و سطح هموگلوبین کاهش یابد. سایر کمبودهای تغذیه ای که باعث کم خونی می شود یا به آن کمک می کند کمبود فولات (اسید فولیک)، ویتامین B12، ویتامین A، ریبوفلاوین و مس است.
تعدادی از بیماری ها مانند التهاب حاد و مزمن، سرطان، مالاریا، عفونت انگلی، HIV و نقایص ژنتیکی که منجر به ساختار غیرطبیعی هموگلوبین می شود، مانند بیماری سلول داسی شکل یا کاهش طول عمر گلبول های قرمز خون، مانند تالاسمی، می تواند علت اصلی کم خونی باشد.
3- علائم و پیامدها
علائم اصلی کم خونی عبارتند از:
- خستگی (شایع ترین علامت)
- تنگی نفس
- سرگیجه و سردرد
- دست و پاهای سرد
- پوست رنگ پریده و درد قفسه سینه
در کم خونی خفیف تا متوسط، این علائم بالینی ممکن است کمتر قابل مشاهده باشند. اثرات بالینی کم خونی به مدت و شدت آن نیز بستگی دارد. در کم خونی حاد، بدن زمان کافی برای انجام تنظیمات فیزیولوژیک لازم را ندارد و علائم به احتمال زیاد واضح و چشمگیر هستند.
در مقابل، هنگامی که کم خونی به تدریج ایجاد می شود، بدن قادر به تنظیم با افزایش برون‌ده قلبی، انتقال خون به اندام‌های حیاتی، افزایش آزادسازی اکسیژن به بافت ها و افزایش اریتروپویتین (EPO) برای تحریک تولید گلبول های قرمز است.
کم خونی باعث کاهش رفاه، بهره وری فیزیکی و عملکرد کاری افراد می شود. تأثیر منفی بر رشد و یادگیری کودکان دارد. کم خونی مادر با مرگ و میر و عوارض در مادر و نوزاد، از جمله خطر سقط جنین، مرده زایی، نارس بودن و وزن کم هنگام تولد همراه است.
4- بیماران در معرض خطر
زنان در سنین بارداری به دلیل از دست دادن خون ناشی از قاعدگی و افزایش نیاز خون در دوران بارداری، در معرض کم خونی فقر آهن هستند.
حجم خون مادر در دوران بارداری برای تامین نیاز جنین باید 40 تا 50 درصد افزایش یابد. افزایش نیاز به آهن و اسید فولیک اغلب با تغذیه منظم قابل جبران نیست. غلظت هموگلوبین حتی در زنان سالم و دارای آهن کافی در طول سه ماهه اول بارداری کاهش می یابد و در سه ماهه دوم به پایین ترین حد خود می رسد و حدوداً کاهش می یابد. 0.5 گرم در دسی لیتر (5 گرم در لیتر). پس از آن، سطح هموگلوبین دوباره در سه ماهه سوم شروع به افزایش می کند.
حجم خون مادر در دوران بارداری برای تامین نیاز جنین باید 40 تا 50 درصد افزایش یابد. افزایش نیاز به آهن و اسید فولیک اغلب با تغذیه منظم قابل جبران نیست. غلظت هموگلوبین حتی در زنان سالم و دارای آهن کافی در طول سه ماهه اول بارداری کاهش می یابد و در سه ماهه دوم به پایین ترین حد خود می رسد و حدود 0.5 گرم در دسی لیتر (5 گرم در لیتر) کاهش می یابد. پس از آن، سطح هموگلوبین دوباره در سه ماهه سوم شروع به افزایش می کند.
در کشورهای در حال توسعه همزمانی سوءتغذیه، عفونت ها و حاملگی های زودهنگام و مکرر، میزان کم خونی را در زنان تا 75 درصد افزایش می دهد.
کم خونی همچنین می تواند ناشی از خونریزی پس از زایمان (PPH) باشد، از دست دادن خون واژن بیش از 500 میلی لیتر در 24 ساعت پس از زایمان طبیعی یا بیش از 1000 میلی لیتر پس از زایمان سزارین تخمین زده می‌شود. حفظ سطح کافی هموگلوبین با مصرف مکمل های ویتامین و آهن در دوران قبل از زایمان برای زنانی که در معرض خطر شناخته شده ابتلا به PPH هستند، مهم است. نظارت دقیق هموگلوبین و هماتوکریت نیز در دوره PPH از جمله ارزیابی نیازهای انتقال خون ضروری است.
در سطح جهان، بیشترین شیوع کم خونی در کودکان پیش از دبستان (47 درصد) مشاهده می شود. کودکان نیاز به افزایش هموگلوبین برای مدیریت رشد خود دارند. آنها ممکن است از ناهنجاری های هموگلوبین ارثی (مانند سلول داسی شکل، تالاسمی)، عفونت های انگلی یا تغذیه نامناسب رنج ببرند. بیشترین نسبت کودکان پیش دبستانی مبتلا به کم خونی در آفریقا زندگی می کنند (67.6%)، در حالی که بیشترین تعداد مبتلا در جنوب شرق آسیا (115.3 میلیون) است.
در دختران نوجوان کم خونی می تواند ناشی از خونریزی شدید و طولانی قاعدگی باشد. چندین گزینه درمانی، از جمله مکمل آهن، برای مدیریت این وضعیت و بهبود کیفیت زندگی نوجوانان در دسترس است.
در کودکان نوپا کم خونی فقر آهن می تواند نتیجه مصرف زیاد شیر باشد. شیر کلسیم و ویتامین D را تامین می کند اما آهن کمی دارد و مانع از جذب آهن در بدن می شود. از سن 6 ماهگی، همه نوزادان و کودکان نوپا باید غذاهای غنی از آهن (کمیلی) از جمله محصولات گوشتی و/یا غذاهای غنی شده با آهن دریافت کنند. شیر گاو اصلاح نشده نباید به عنوان نوشیدنی شیر اصلی به نوزادان قبل از سن 12 ماهگی داده شود و مصرف آن باید به کمتر از 500 میلی لیتر در روز در کودکان نوپا محدود شود.
بیمارانی که از دست دادن خون ناشی از جراحی یا آسیب دیدگی دارند، در طول درمان نیاز به نظارت دقیق بر سطح هموگلوبین خود دارند تا از وضعیت کم خونی آگاه شوند و از آن جلوگیری کنند.
سایر عوامل خطر برای کم خونی بیماری های طولانی مدت یا جدی مانند بیماری کلیوی، سرطان، دیابت، آرتریت روماتوئید، HIV/AIDS، بیماری التهابی روده (از جمله بیماری کرون)، بیماری کبد، نارسایی قلبی و بیماری تیروئید و همچنین عفونت‌های طولانی مدت یا سابقه خانوادگی کم خونی ارثی هستند. خونریزی گوارشی (GI) یک مشکل بالینی شایع است و می تواند از خونریزی شدید تهدید کننده زندگی تا از دست دادن خون آهسته و اغلب بدون نشانه و مزمن متفاوت باشد. این امر می تواند منجر به کم خونی فقر آهن شود. علل معمول خونریزی گوارشی عبارتند از: زخم، واریس یا وریدهای واریسی، فتق هیاتال، پولیپ کولون یا سرطان کولورکتال، تومورها و التهاب.
داروهای ضد التهابی (به ویژه آسپرین یا سایر داروهای آرتریت) و رقیق شدن خون از داروهای خاصی مانند وارفارین می‌توانند خونریزی دستگاه گوارش فوقانی را تشدید کنند.
5- اهدای خون
اهدای خون برای بسیاری از بیماران، نه تنها در شرایط اضطراری، بلکه برای کسانی که به درمان های طولانی مدت بستگی دارند، کمکی نجات بخش است.
علاوه بر این، بیمارانی که تحت عمل جراحی برنامه ریزی شده قرار می گیرند، برای کم خونی در هفته های قبل درمان می‌شوند تا نیاز به تزریق خون به حداقل برسد. این امر مستلزم نظارت دقیق بر سطح هموگلوبین در دوره قبل از جراحی است.
در سطح جهان، هنوز اختلاف شدیدی بین پوشش نیازهای انتقال خون در کشورهای با درآمد بالا، متوسط و پایین وجود دارد. حدود 108 میلیون اهدای خون در سراسر جهان جمع آوری می شود.
امروزه بیش از نیمی از آنها در کشورهای با درآمد بالا جمع آوری می شوند که تنها 18 درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. در کشورهای کم درآمد، نرخ اهدا تنها حدود 10 درصد از آنچه معمولاً در کشورهای با درآمد بالا یافت می شود است.
طول عمر محدود فرآورده های خونی (تا 42 روز برای گلبول های قرمز و حدود 5 روز برای پلاکت ها) به این معنی است که بیمارستان ها باید ذخیره خود را به دقت برنامه ریزی کنند تا از هیچ دسته ای خارج نشوند. اهداکنندگان ثبت نام شده به طور منظم به اطمینان از در دسترس بودن با توجه به نیازهای بیمارستان کمک می کنند. اما در طول دوره های تعطیلات یا در موارد غیرمنتظره، بانک های خون ممکن است هنوز نیاز به درخواست درخواست های اضطراری برای اهداکنندگان خود داشته باشند.
آزمایش هموگلوبین قبل از اهداء بخشی جدایی ناپذیر از ارزیابی اهداکنندگان در بسیاری از کشورها است. در اهداکنندگان سالم، مقدار آهن ذخیره شده برای ایجاد هموگلوبین کافی و در نتیجه جایگزینی گلبول های قرمز خونی که هنگام اهدای خون خارج می شوند، کافی است. اما اگر قبل از اهدای هموگلوبین پایین باشد، خطر ایجاد کم خونی فقر آهن وجود دارد.
اکثر دستورالعمل های ملی بیان می کنند که اهداکنندگانی که سطح هموگلوبین آنها زیر 13.5 گرم در دسی لیتر برای مردان و 12.5 گرم در دسی لیتر برای زنان است، نباید خون اهدا کنند.
1- دستگاه Shenacell Hb 101
سیستم Shenacell Hb 101 برای اندازه گیری کمی مقدار هموگلوبین در خون انسان، با استفاده از نمونه‌های مویرگی (نوک انگشت و…) یا وریدی در یک آنالیزگر با استفاده از کووت‌های یکبار مصرف آن طراحی شده است. دستگاه Shenacell Hb 101 امکان تعیین غلظت هموگلوبین خون را برای بزرگسالان، نوجوانان و کودکان بالای 2 سال دارد.
اندازه گیری هموگلوبین با این دستگاه نیاز به آماده سازی یا رقیق سازی خون نداشته و تست هموگلوبین را با یک قطره خون از نوک انگشت و به صورت POCT انجام می‌دهد.
این سیستم در کارخانه کالیبره شده است و نیازی به کالیبراسیون ندارد.
تنها قطعه مصرفی در تست هموگلوبین، میکروکووت‌های یک بار مصرف آن بوده و نیازی به مواد مصرفی دیگری در این تست نمی‌باشد. میکروکووت به حجم نمونه کمتر از 10 میکرولیتر نیاز دارد و همزمان به عنوان نمونه گیر و کووت اندازه گیری عمل می کند. میکروکووت‌ها پس از خارج شدن از بسته بندی آماده استفاده هستند. نمونه خون با نیروی مویینگی به داخل حفره کشیده می شود.
دستگاه Shenacell Hb 101 امکان ذخیره سازی و نمایش نتایج تا 700 تست آخر را دارد و کاربر می‌تواند به سادگی نتایج تست‌های قبلی را مشاهده نماید.
برای انجام تست هموگلوبین با این دستگاه به تنها یک قطره خون نیاز است که می‌توان از خون نوک انگشت استفاده نمود. این امر باعث می‌شود که امکان انجام این تست به صورت POCT فراهم گردد. همچنین زمان تست کوتاه (کمتر از 15 ثانیه) باعث افزایش سرعت شده و امکان استفاده در غربالگری‌ها و کلینیک‌های شلوغ را فراهم می‌آورد. علاوه بر این، با توجه به منطبق بودن تست با نمونه خون وریدی، می‌توان از تیوب‌‌های خون نیز برای انجام تست استفاده نمود که رویه تست آن در دفترچه راهنمای دستگاه به شکل کامل توضیح داده شده است.
